Sygnaliści – pytania i odpowiedzi

Już 25 września wchodzi w życie ustawa o ochronie sygnalistów. O tym kim są sygnaliści, na czym polega ich ochrona oraz kto ma obowiązek wdrożenia nowych przepisów możesz przeczytać TUTAJ. Natomiast o tym co to jest procedura zgłoszeń wewnętrznych, co musi się w niej znaleźć oraz jak ja wprowadzić w firmie przeczytasz TUTAJ.

W dzisiejszym artykule znajdziesz odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące ustawy o ochronie sygnalistów.

Kim jest sygnalista

Sygnalistą jest osoba, która zgłasza lub publicznie ujawnia informację o naruszeniu prawa uzyskaną w związku wykonywaniem pracy.

Kto może być sygnalistą

Sygnalistą może być przede wszystkim osoba, która powzięła informacje o naruszeniu prawa w organizacji, dla której świadczy pracę. Warto wiedzieć, że sygnalistą może być także osoba fizyczna przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego oraz po ich ustaniu.

Czy sygnalistą może być tylko pracownik

Prawdopodobnie to pracownicy najczęściej będą pełnili funkcję sygnalistów. Jednak na mocy ustawy nie tylko oni mogą zgłaszać naruszenia. Oprócz pracownika, sygnalistą może także zostać:

• pracownik tymczasowy;
• osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
• przedsiębiorca;
• prokurent;
• akcjonariusz lub wspólnik;
• członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
• stażysta;
• wolontariusz;
• praktykant;
• funkcjonariusz;
• żołnierz.

Kto musi wdrożyć procedury dotyczące sygnalistów

Procedurę zgłoszeń wewnętrznych muszą wprowadzić firmy, na których rzecz wykonuje pracę co najmniej 50 osób. Do liczby 50 osób wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty oraz osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na podstawie innego stosunku niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego innych osób. Liczbę osób wykonujących pracę ustala się według stanu na 1 stycznia i 1 lipca danego roku.

Powyższy limit nie dotyczy podmiotów z branż podlegających konkretnym unijnym regulacjom prawnym z zakresu:

• usług, produktów i rynków finansowych;
• przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa transportu;
• ochrony środowiska.

Co może zgłosić sygnalista

Sygnalista może zgłosić naruszenie prawa. Naruszenie prawa należy rozumieć jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące:

• korupcji;
• zamówień publicznych;
• usług, produktów i rynków finansowych;
• przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
• bezpieczeństwa transportu;
• ochrony środowiska;
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
• bezpieczeństwa żywności i pasz;
• zdrowia i dobrostanu zwierząt;
• zdrowia publicznego;
• ochrony konsumentów;
• ochrony prywatności i danych osobowych;
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
• interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
• rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
• konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela (występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z powyższymi dziedzinami).

Firma może również wprowadzić możliwość zgłaszania informacji o naruszeniach obowiązujących regulacji wewnętrznych, o ile zostały ustanowione na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i są z nimi zgodne.

Na przykład procedura zgłoszeń wewnętrznych może obejmować naruszenia praw pracowniczych (takich jak zakaz dyskryminacji, mobbing). 

Na czy polega ochrona sygnalisty  

Sygnalista jest chroniony od chwili dokonania zgłoszenia. Znaczy to, że wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.

Ochrona sygnalistów nie jest jednak bezwarunkowa. Sygnalista jest chroniony, tylko jeżeli miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia l i że stanowi informację o naruszeniu prawa.

Działania odwetowe – co to jest   

Wobec sygnalisty (który jest kandydatem lub pracownikiem) nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające w szczególności na:

• odmowie nawiązania stosunku pracy
• wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy
• niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku, gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa
• obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę
• wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu
• pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń
• przeniesieniu na niższe stanowisko pracy
• zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych
• przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty
• niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy
• negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy
• nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze
• przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu
• mobbingu
• dyskryminacji
• niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu
• wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe
• nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania
• działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego
• spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
• wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

Co istotne, to na pracodawcy spoczywać będzie ciężar udowodnienia, że jego działanie, na przykład pominięcie przy awansie osoby o statusie sygnalisty, nie jest odwetem.

Pracodawca musi wskazać obiektywne przyczyny swojego działania, niezwiązane ze zgłoszeniem przez sygnalistę naruszenia prawa.

Ustawowa ochrona sygnalistów jest daleko posunięta. Na mocy ustawy sygnalista nie może się zrzec przysługujących mu praw ani przyjąć na siebie odpowiedzialności za szkodę powstałą z powodu dokonania zgłoszenia.

Na jakich zasadach chronione są dane osobowe sygnalisty

Dane osobowe sygnalisty, pozwalające na ustalenie jego tożsamości, nie podlegają ujawnieniu nieupoważnionym osobom. W związku z tym należy zadbać o odpowiednią ochronę tych danych poprzez wybór odpowiednich systemów zgłoszeń i przechowywania danych, które zapewnią bezpieczeństwo.

Sygnalista może jednak wyrazić zgodę na ujawnienie jego danych. Dane sygnalisty mogą również zostać ujawnione, gdy ujawnienie jest koniecznym i proporcjonalnym obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa w związku z postępowaniami wyjaśniającymi prowadzonymi przez organy publiczne lub postępowaniami przygotowawczymi lub sądowymi, w tym w celu zagwarantowania prawa do obrony przysługującego osobie, której dotyczy zgłoszenie.

Czy sygnalista może być pociągnięty do odpowiedzialności

Sygnalista może zostać pociągnięty do odpowiedzialności, jeśli wie, że nie doszło do naruszenia prawa, a mimo to dokonuje zgłoszenia np. z pobudek osobistych. W takiej sytuacji sygnalista może podlegać karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do dwóch lata.

Czy pracodawca musi przyjmować zgłoszenia anonimowe

Na podstawie ustawy pracodawca nie jest zobowiązany do przyjmowania anonimowych zgłoszeń naruszenia prawa. Ta kwestia powinna zostać rozstrzygnięta w procedurze zgłoszeń wewnętrznych, gdzie należy wskazać sposób postępowania ze zgłoszeniami anonimowymi.

Czy można sygnalistę zwolnić z pracy

Ustawa o ochronie sygnalistów nie zapewnia sygnaliście ochrony przed zwolnieniem, jedynie nie dopuszcza jego zwolnienia z powodu dokonania zgłoszenia naruszeń prawa. Sygnalista podlega ochronie przed działaniami odwetowymi, dlatego niedopuszczalną podstawą zwolnienia jest występowanie w roli sygnalisty. W takim razie, jeżeli zwolnienie sygnalisty jest uzasadnione innym względami, może on zostać zwolniony. Powinny one zostać jasno skonkretyzowane, żeby w razie konfliktu z sygnalistą wystarczająco uzasadniały powód wypowiedzenia.

Zwolnienie sygnalisty ze względu na dokonanie przez niego zgłoszenia naruszenia prawa jest niedopuszczalne i stanowi naruszenie prawa. W takiej sytuacji na pracodawcę może zostać nałożona kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat (a w przypadku uporczywego do 3 lat pozbawienia wolności).

Jak wygląda odpowiedzialność za naruszenie przepisów ustawy o ochronie sygnalistów

Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje kilka rodzajów naruszeń, za które grozi odpowiedzialność karna lub wykroczeniowa.

Uniemożliwianie lub utrudnianie dokonania zgłoszenia jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca tego czynu stosuje przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Za podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalisty, ale także osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat dwóch, a w przypadku uporczywego działania kara pozbawienia wolności do lat trzech.

Ujawnienie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Podmiot zobowiązany do ustanowienia procedury zgłoszeń wewnętrznych, w przypadku niespełnienia tego obowiązku, ponosi odpowiedzialność wykroczeniową i podlega karze grzywny. Taką samą karą jest również zagrożone ustanowienie procedury z istotnym naruszeniem ustawowych wymogów.

Zdjęcie z serwisu Unsplash