Jak zabezpieczyć interesy pracodawcy po zakończeniu współpracy – czyli umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Pracownik kończąc współpracę z pracodawcą wychodzi bogatszy o doświadczenie i dodatkowe informacje. Ich wykorzystanie może zagrozić interesowi pracodawcy i narazić go na szkodę. Rozwiązaniem może być umowa o zakazie konkurencji, która na pewien czas powstrzyma konkurencyjną aktywność byłego pracownika. Dowiedz się, jakie są jej zasady.

Czym jest działalność konkurencyjna?

Według Sądu Najwyższego działalność konkurencyjna to „aktywność przejawiana w tym samym lub takim samym zakresie przedmiotowym i skierowana do tego samego kręgu odbiorców, pokrywająca się – chociażby częściowo – z zakresem działalności podstawowej lub ubocznej pracodawcy” (wyrok SN z 24.10. 2006 r. sygn. II PK 39/06).  W rezultacie zakazana jako działalność konkurencyjna może być wyłącznie działalność, która narusza interes pracodawcy lub mu zagraża.

Określenie na czym polega działalność konkurencyjna jest kluczowe dla skutecznego zabezpieczenia twoich – jako pracodawcy interesów!

Jaki jest cel umowy o zakazie konkurencji?

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma na celu ochronę pracodawcy przed konkurencyjną działalnością ze strony byłych pracowników. Jest to jedna z niewielu umów w prawie pracy która ma na celu wyłącznie bezpieczeństwo pracodawcy. Pracownik zobowiązuje się w niej, że nie będzie podejmował przez określony czas po ustaniu zatrudnienia konkurencyjnych działań wobec byłego pracodawcy. Pracodawca w zamian za to deklaruje się wypłacić pracownikowi odpowiednie odszkodowanie.

W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia należy określić wysokość odszkodowania, czas obowiązywania oraz zakres zakazu konkurencji. Poza tym mogą się w niej znaleźć postanowienia dotyczące granic terytorialnych zakazu czy możliwości rozwiązania umowy.

Na czym polega zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy?

Na podstawie kodeksu pracy pracownik związany zakazem konkurencji nie może:

• prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy
• świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie prawnej wobec podmiotu prowadzącego taką działalność.

W praktyce zakaz konkurencji oznacza, że były pracownik nie może pracować u konkurencji ani prowadzić własnej działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec byłego pracodawcy. Natomiast warto to precyzyjnie opisać w umowie.

Z kim można zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy?

Pracodawca może zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy tylko z pracownikiem mającym dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Kodeks pracy nie precyzuje jak rozumieć „szczególnie ważne informacje”. Ostatecznie to do pracodawcy należy decyzja, czy informacje udostępniane pracownikowi były „szczególnie ważne”, a ich wykorzystanie może spowodować starty. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy opiera się więc na subiektywnym przekonaniu pracodawcy, że pracownik miał dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby go narazić na szkodę. W praktyce, z uwagi na konieczność zapłaty odszkodowania, warto takich pracowników wybierać sensownie.

Jak sformułować zakaz konkurencji w umowie?

Zakaz konkurencji należy określić w umowie poprzez wskazanie zakresu niedozwolonej działalności. Zakres zakazu konkurencji powinien być określony w umowie możliwie konkretnie i precyzyjnie, poprzez odniesienie do konkretnego zbioru produktów i usług. Wskazanie w umowie zakazu jakiejkolwiek działalności analogicznej jest niewystarczające. Zupełny brak określenia zakresu zakazu konkurencji powoduje nieważność umowy o zakazie konkurencji. Widziałam setki takich umów i wiem, że właściwe określenie zakresu zakazanej działalności przysparza pracodawcom wielu problemów. A jest to absolutnie kluczowe dla zabezpieczenia swoich interesów.

Uwaga! Pracodawca nie może zakazać pracownikowi jakiejkolwiek działalności po ustaniu stosunku pracy, tylko działalności, która jest wobec niego konkurencyjna.

Czas trwania umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia w każdym przypadku jest umową terminową. W związku z tym w umowie należy określić przez jaki czas po ustaniu zatrudnienia pracownik będzie zobowiązany powstrzymywać się od działalności konkurencyjnej. Brak wskazania czasu obowiązywania zakazu konkurencji lub przyjęcie rażąco długiego okresu skutkuje nieważnością całej umowy.

W praktyce zakaz konkurencji po ustaniu zatrudnienia wynosi najcześciej od pół roku rok do trzech lat.

Odszkodowanie dla byłego pracownika

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy znacznie ogranicza możliwości zawodowe byłego pracownika. Z tego powodu pracodawca ma obowiązek wypłacić mu odszkodowanie. Pracownika przestaje obowiązywać umowa o zakazie konkurencji, jeśli pracodawca nie wywiązał się z obowiązku wypłaty odszkodowania. Jest to bardzo niebezpieczna pułapka dla pracodawcy.

Wysokość minimalnego odszkodowania jest określona w kodeksie pracy i wynosi 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji.

Przykład: Strony ustaliły w umowie czas trwania zakazu konkurencji na 6 miesięcy. W związku z tym minimalne odszkodowanie wynosi 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika w ciągu 6 miesięcy poprzedzających początek obowiązywania zakazu konkurencji.

Na wynagrodzenie otrzymane przez pracownika, stanowiące podstawę do wyliczenia odszkodowania, składają się wszystkie składniki wynagrodzenia wypłacone pracownikowi w danym okresie. W związku z tym należy uwzględnić nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale także premie, nagrody, dodatki, czy wynagrodzenie za nadgodziny.

Zgodnie z wytycznymi sądów – im szerszy zakaz konkurencji tym odszkodowanie powinno być wyższe. Jeśli pracownik de facto nic nie może robić po ustaniu zatrudnienia może zakwestionować 25 % przed sądem.

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia – co w niej umieścić?

W każdej umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia powinny się obowiązkowo znaleźć następujące elementy:

• Strony umowy.
• Czas obowiązywania – może być wyrażony poprzez podanie daty, przedziału czasowego lub konkretnego zdarzenia. Brak tego elementu powoduje nieważność umowy.
• Zakres zakazu – szczegółowe i konkretne określenie zakresu, w jakim pracownik nie będzie mógł osobiście prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Brak ujęcia w umowie zakresu zakazu konkurencji skutkuje jej nieważnością.
• Odszkodowanie – warto w umowie określić wysokość odszkodowania, sposób oraz terminy jego płatności. Jeśli nie zostało uregulowane, stosuje się przepisy kodeksu pracy o gwarantowanym minimalnym odszkodowaniu. Brak określenia wysokości odszkodowania nie skutkuje nieważnością umowy. Warto je jednak umieścić dla transparentności, ponieważ brak zapłaty odszkodowania powoduje zwolnienie pracownika z zakazu konkurencji.

Poza tym w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia należy uregulować dodatkowo kwestie takie jak:

• terytorium na którym obowiązuje zakaz
• kara umowna
• możliwość i warunki zakończenia umowy o o zakazie konkurencji przez pracodawcę. 

Bez tej ostatniej kwestii może się zdarzyć, że pracodawca będzie musiał płacić odszkodowanie a umowa nie będzie miała dla niego wartości!

Forma umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Wymóg formy pisemnej spełnia również oświadczenie złożone w postaci elektronicznej z bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy użyciu ważnego kwalifikowanego certyfikatu. Forma pisemna pod rygorem nieważności jest również wymagana do ewentualnych zmian w umowie.

Zakaz konkurencji  jest odrębną umową od umowy o pracę. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, żeby został umieszczony w treści umowy o pracę, np. jako osobny paragraf. W tej sytuacji trzeba zadbać o formę pisemną umowy o pracę, bo w przeciwnym wypadku zakaz konkurencji będzie nieważny. Należy też pamiętać, że pomimo umieszczenia go w treści umowy o pracę, stanowi on formalnie osobną umowę.

Kiedy zawrzeć umowę o zakazie konkurencji?

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może być zawarta :

• na etapie finalizowania procedury rekrutacyjnej
• przy zawieraniu umowy o pracę
• w trakcie zatrudnienia.

Pracodawca może uzależnić zawarcie umowy o pracę od zawarcia umowy o zakazie konkurencji. W przypadku zawierania jej wraz z umową o pracę należy pamiętać, że umowa o zakazie konkurencji jest odrębną umową. Odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie konkurencji w trakcie zatrudnienia może uzasadniać wypowiedzenie mu umowy o pracę.

Lepiej nie ryzykować i zawrzeć  umowę o zakazie konkurencji jak najwcześniej. Przy kończeniu współpracy pracownik raczej nie będzie chętny aby ja podpisać.

Ustanie umowy o zakazie konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji przestaje obowiązywać z upływem czasu, na który została zawarta. Jednak oprócz tego kodeks pracy wskazuje dwa przypadki, w których przestaje obowiązywać niezależnie od woli stron:

• w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji (np. wskutek szybkiego postępu technicznego)
• w razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Odpowiedzialność pracownika za załamanie zakazu konkurencji

Były pracownik odpowiada za szkodę wyrządzoną byłemu pracodawcy wskutek naruszenia zakazu konkurencji na podstawie kodeksu cywilnego. Pracodawca musi udowodnić naruszenie umowy, szkodę i jej wysokości oraz normalny związek przyczynowy między naruszeniem umowy a szkodą. W praktyce może to być problematyczne, dlatego warto rozważyć wpisanie postanowienia o karze umownej do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia.

FAQ

Kiedy umowa o zakazie konkurencji jest nieważna?

Umowa o zakazie konkurencji jest nieważna w przypadku braku uregulowania jej kluczowych elementów. Należą do nich zakres zakazu konkurencji oraz czas trwania zakazu. Brak uregulowania wysokości odszkodowania nie powoduje nieważności umowy, w takim przypadku stosuje się kodeksową minimalną wysokość wynagrodzenia. Umowa o zakazie konkurencji jest również nieważna, jeśli nie została zawarta w formie pisemnej.

Czy pracodawca musi płacić za zakaz konkurencji?

Umowa o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy może być bezpłatna. W przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia pracodawca musi zapłacić pracownikowi odszkodowanie. Brak zapłaty odszkodowania przez pracodawcę prowadzi do wygaśnięcia zakazu konkurencji po stronie pracownika.

Ile wynosi odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia?

Odszkodowanie nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Oznacza to, że jeśli zakaz konkurencji wynosi rok, to odszkodowanie nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika w przeciągu roku przed ustaniem stosunku pracy. Odszkodowanie może być wypłacone jednorazowo lub w ratach.

Jak długo obowiązuje zakaz konkurencji po ustaniu zatrudnienia?

Długość zakazu konkurencji zależy od decyzji pracodawcy, który może zdecydować jaki okres jest potrzebny do ochrony jego interesów. Zakaz konkurencji nie może być jednak zbyt długi lub bezterminowy. Brak wskazania czasu obowiązywania zakazu konkurencji w umowie powoduje jej nieważność. W praktyce długość zakazu konkurencji waha się od pół rok do maksymalnie 2/3 lat. Określenie adekwatnej długości zakazu zależy od specyfiki konkretnej sytuacji.

Co grozi za załamanie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy?

Przede wszystkim pracodawca może wstrzymać  byłemu pracownikowi wypłatę rat odszkodowania i żądać zwrotu rat zapłaconych w trakcie trwania naruszenia. Jeśli odszkodowanie zostało zapłacone jednorazowo pracodawca może żądać zwrotu całości. Poza tym pracodawca może wystąpić z roszczeniem o odszkodowanie do sądu pracy. Pracodawca ma prawo dochodzić zapłacenia przez pracownika kary umownej, jeśli została zastrzeżona w umowie o zakazie konkurencji.

Sprawdź też inny artykuł dotyczący zakazu konkurencji w umowie B2B z programistą.